در صدر اسلام براي حفظ آيات قرآن كه روي پوست يا كاغذ نوشته مي‌شد آن را بين 2 تخته چوب نگهداري مي‌كردنددر آن زمان اعرابي كه قوميت ايراني داشتند براي تزئين جلد كتاب‌هاي قرآن، هنري به نام سوخت معرق را پديد آوردند. در حقيقت هنر سوخت معرق يك هنر اسلامي- ايراني است.چرا كه در آن بيش از 10 هنر شامل طراحي، نقاشي، معرق‌كاري، برجسته كاري روي پوست، تذهيب، تشعير، خوشنويسي، طلاكاري و صحافي استفاده مي‌شود.هنر سوخت معرق از دوره تيموريان به اين شكل رايج شد در حالي كه تا قبل از آن تنها از اشكال هندسي در هنر سوخت استفاده مي‌شد. اما در زمان تيموريان با احداث فرهنگستاني در هرات به دست بايسنقر ميرزا استفاده از مينياتور و هنرهاي ديگر در هنر سوخت معمول شد. آغاز سوخت معرق به شكل جديد از آن فرهنگستان بود به گونه‌اي كه هنر نگارگري ايران در دوره‌اي از زمان به دليل آثار توليدي اين فرهنگستان به مكتب هرات ( مكتب بايسنقري) معروف شده است.هنر سوخت معرق از دوره تيموريان به اين شكل رايج شد در حالي كه تا قبل از آن تنها از اشكال هندسي در هنر سوخت استفاده مي‌شد. اما در زمان تيموريان با احداث فرهنگستاني در هرات به دست بايسنقر ميرزا استفاده از مينياتور و هنرهاي ديگر در هنر سوخت معمول شد. اين هنر در دوره صفويه به‌دليل انتقال پايتختي از هرات به اصفهان منتقل مي‌شود و اين زماني است كه هنر سوخت معرق به اوج مي‌رسد. سپس از اصفهان به خاندان گوركاني در هند و عثماني در قسطنطنيه منتقل مي‌شود.تا قبل از زمان تيموريان بيشتر از اشكال هندسي براي كار سوخت استفاده مي‌شد اما به دليل ذوق هنرمندان ايراني در دوره صفويه هنر تشعير، تذهيب و نگارگري هم در سوخت معرق به كار گرفته مي‌شود. تا اين زمان تنها براي جلدهاي قرآن و به ندرت كتاب‌هاي در باب حكمت و عرفان از هنر سوخت معرق استفاده مي‌شود اين روند ادامه داشت تا حدود سال 1300 هـ.ش در اين دوره تحول بسيار بزرگي در هنر سوخت معرق پديد آمد اين تحول شگرف به وسيله مرحوم استاد مير محمد معلم خوشنويس و مرحوم استاد آقا تقي كرباسي بنيان‌گذاري شد و از اين پس هنر سوخت براي تهيه تابلو نيز استفاده شد.به‌دليل سختي و مشقت كار سوخت و زمان بر بودن هنر سوخت تعداد هنرمندان سوخت كار محدود بوده است. به طوري كه تنها از شاگردان مرحوم استاد ميرمحمد معلم خوشنويس مي‌توان به استاد حسين و علي خوشنويس زاده و از شاگردان آقاتقي كرباسي مرحوم استاد حسين ختايي و مرحوم خانم عفت ختايي را نام برد.در آن زمان اعرابي كه قوميت ايراني داشتند براي تزئين جلد كتاب‌هاي قرآن، هنري به نام سوخت معرق را پديد آوردند. در حقيقت هنر سوخت معرق يك هنر اسلامي- ايراني است.چرا كه در آن بيش از 10 هنر شامل طراحي، نقاشي، معرق‌كاري، برجسته كاري روي پوست، تذهيب، تشعير، خوشنويسي، طلاكاري و صحافي استفاده مي‌شود.استاد علي خوشنويس‌زاده تنها بازمانده هنرمند نسل سومي سوخت معرق است كه اين هنر را نزد پدر فراگرفته است. هنرمندي كه در نوجواني از محضر اساتيدي چون حسين بهزاد، محمد تجويدي، حسين زرين خط، نقاشي و خوشنويسي را فرا گرفت.علي خوشنويس‌زاده در راستاي اجراي اهداف و وظايف اسلامي و ملي در مورد احيا و معرفي اين هنر اصيل و ارزشمند تاكنون اقدامات فراواني كرده است. آنچنانكه وي قصد دارد با تاليف كتابي با عنوان پيدايش و سير تحول و تكامل هنر سوخت معرق كه شامل بخش‌هايي با عنوان مقدمه، اجراي هنر سوخت معرق، شرح احوال آثار و معرفي اساتيد و هنرمندان طي ادوار مختلف،شرح آثار مجموعه شخصي و فصلي با عنوان هنر طلاكوب، نقره‌كوب، رنگسازي، كاغذسازي، زرافشاني قطعات و مرقعات و هنر متن و حاشيه است. زمينه معرفي اين هنر را براي هنرمندان جوان فراهم كند.

خوشنويس‌زاده مي‌گويد: با صنعتي شدن زندگي روزمره هنرهاي اين گونه در حال نابودي است و لازم است تا مسئولان در جهت حمايت از هنرمندان تلاش وهمت بيشتري كنند. يكي از اقدامات مناسب سازمان ميراث فرهنگي صنايع دستي و گردشگري استان در راستاي حفظ اين هنر اسلامي ايراني برگزاري 2 دوره كلاس آموزشي براي آموزش هنر سوخت معرق به علاقمندان و هنرجويان اين هنر است.هنر سوخت معرق يكي از گرانمايه‌ترين هنرهاي ايراني است چرا كه تركيبي از مجموع زيباترين هنرهاست و به همين دليل در قديم سوخت را كمال هنر مي‌دانستند.استاد علي خوشنويس‌زاده مي‌گويد: هنر سوخت معرق، كار دشواري است و حداقل اگر 2 نفر از 10 هنرجويي شركت كننده موفق شوند اين دوره را با موفقيت بگذرانند. جاي اميدواري است هر چند هنرجويان با پشت كار فراواني فعاليت مي‌كنند و اميدوارم تعداد بيشتري بتواند در اين رشته باقي بماند.هنر سوخت معرق يكي از گرانمايه‌ترين هنرهاي ايراني است چرا كه تركيبي از مجموع زيباترين هنرهاست و به همين دليل در قديم سوخت را كمال هنر مي‌دانستند.رعنا كلباسي يكي از هنرجويان دوره آموزشي سوخت معرق مي‌گويد: براي تهيه ابزار كار خيلي پيگيري كرديم در نهايت مجبور شديم براي ساخت ابزار به سراغ يكي از آهنگران قديمي در يكي از روستاهاي چهارمحال رفتيم.وي مي‌گويد: هنر سوخت معرق در خانواده ما موروثي بود اما با اختلاف يك نسل اين هنر در خانواده فراموش شد، بسيار پيگير بودم حتي براي يادگيري اين هنر سوخت 2 سال را به آموزش هنرهاي ديگري چون تذهيب، تشعير و نگارگري پرداختم.رسول گندمي يكي ديگر از هنرجوياني است كه از شهرستان سقز براي يادگيري هنر سوخت معرق به اصفهان مي‌آيد. او مي‌گويد: گمان مي‌كردم كه ديگر هيچ هنرمندي در زمينه سوخت معرق فعاليت نمي‌كند اما طي يك سفر به اصفهان متوجه شدم كه استاد خوشنويس زاده به‌عنوان آخرين بازمانده هنر سوخت معرق همچنان در اين زمينه فعاليت مي‌كند. پس مصمم شدم هر هفته بيش از هزار كيلومتر راه را طي كرده و در محضر استاد حاضر شوم. گندمي مي‌گويد: متأسفانه اصفهان يك ديكشنري بزرگ در زمينه هنرهاي سنتي است كه هم هنرجويان و هم اساتيد از آن غافل شده‌اند.منبع : همشهري تنظيم براي تبيان : مسعود عجمي